Grzegorz Bobrowicz

DZIEWICZE ZIELE p. pięciornik (gęsi).

DZIEWICZE ZIELE gw. p. pięciornik (kurze ziele).

DZIEWICZY KORZEŃ p. pięciornik (kurze ziele).

DZIEWIĘCIERNIK p. przylaszczka (pospolita).

DZIEWIĘCIERNIK p. dziewięciornik (błotny).

DZIEWIĘCIORANEK p. dziewięciornik (błotny).

DZIEWIĘCIORANKA p. pięciornik (kurze ziele).

DZIEWIĘCIORASZEK gw. p. dziewięciornik (błotny).

DZIEWIĘCIORNIK
1a. bot. DZIEWIĘCIORNIK BŁOTNY <Parnassia palustris, rodzimy gatunek rośliny z rodziny
dziewięciornikowatych Parnassiaceae (in. dziewięciornik, dz. łąkowy, dz. pospolity; daw./lud.
bluszczoperz, błyszczki, dziewiancierznik, dziewięciernik, dziewięcioranek,
dziewięcioraszek, dziewięciórnik błotny, fiołek błotny, jednolist, parnastka, poruchna,
poruszenik, przywrost, serdecznik, s. błotny, śmietannik polny, wyrwitaniec)>
1b. bot. <nazwa innej rośliny>:
Δ DZIEWIĘCIORNIK gw. podh. p. dziewięćsił (bezłodygowy).
2. entom. <Ennearthron sp., rodzaj chrząszczy z rodziny czerwikowatych Ciidae>

DZIEWIĘCIÓRNIK BŁOTNY p. dziewięciornik (błotny).

DZIEWIĘĆ SIŁ p. dziewięćsił (bezłodygowy).

DZIEWIĘĆ ŻYŁ p. dziewięćsił (bezłodygowy).

DZIEWIĘĆSIŁ
1a. bot. <nazwa rodzimych gatunków roślin z rodziny turzycowatych Cyperaceae>:
Δ DZIEWIĘĆSIŁ BEZŁODYGOWY Carlina acaulis (in. dziewięćsił, dziewięćsił bezgłowy,
dz. bezprętowy, dz. biały, dz. niski, dz. przyziemny, kąsina, kąsina bezłodygowa;
daw./lud. biały dziewięciosił, chleb myśliwski, czartopłoch, czartopołoch, czartopołuch,
czartoproch, dewiatosinyk, dewietosylnyk, dziewięciornik, dziewięć sił, dz. żył,
dziewięćziół, dziewięsił, dziewięsioł, dziewiynciornik, kameleon biały, karpiel,
kąsinek, kęsina, kołtunowe ziele, kuklik, kura, kury, kwak góralski, kwaki, oset, o.
górski, o. ozdobny, osetek, pchące, plikowe ziele, polanowy kwacek, rozetek, rzepa
świerzepa, rzepka, strachopołoch, urocznik, zającza rzepka, zajęcza rzepa, z. rzepka,
złotogłów): Stara góralska nazwa „dziewięćsił” pochodzi stąd, że w dawnych czasach
przypisywano tej roślinie czarodziejską moc, i to nie byle jaką: dziewięć sił, dziewięć mocy
tajemnych było właściwością tego dziwnego ziele. RADW. Świat. 31.
Δ DZIEWIĘĆSIŁ DŁUGOLISTNY C. longifolia,
Δ DZIEWIĘĆSIŁ POPŁOCHOLISTNY C. onopordifolia,
Δ DZIEWIĘĆSIŁ POSPOLITY C. vulgaris (in. dziewięćsił mały, dz. mniejszy, dz.
powszechny; daw./lud. kąsina pospolita, krokos, oset szkapi, oset wielgi, osetek, osetek
Najświętszej Panny, osetek Panny Maryi, pałnocznik, podgorzał, przęślica, rozchodnik
leśny, wilczy mlecz, wrzeciennik, zyzgiel),
Δ DZIEWIĘĆSIŁ POŚREDNI C. intermedia.
1b. bot. <nazwa innej rośliny>:
Δ DZIEWIĘĆSIŁ lud. p. oman (wielki).

DZIEWIĘĆZIÓŁ gw. p. dziewięćsił (bezłodygowy).

DZIEWIĘSIŁ p. dziewięćsił (bezłodygowy).

DZIEWIĘSIOŁ p. dziewięćsił (bezłodygowy).

DZIEWIOSIŁ lud. p. oman (wielki).

DZIEWIOSOŁ p. oman (wielki).

DZIEWIYNCIORNIK gw. podh., żyw. p. dziewięćsił (bezłodygowy).

DZIEWIZNA p. dziewanna (kutnerowata).

DZIEWIZNA p. dziewanna (wielkokwiatowa).

DZIEWOSIŁ gw. p. oman (wielki).

DZIEŻĘGA p. turzyca (lisia).

DZIEŻKA mikol. <nazwa grzybów z rodziny Pyronemataceae>:
Δ DZIEŻKA POMARAŃCZOWA Aleuria aurantia (in. kustrzebka pomarańczowa; daw./lud. babie uszy, bździon, dzieżka, huba psia, kociołek, kurka pomarańczowa, kustrzewka, mentelnik, morelki, pieńki, torynka, torynka pomarańczowa, świńskie ucho, znak kurków, żółtoszka),
Δ DZIEŻKA TRZONECZKOWATA A. rhenana.

DZIEŻNIK gw. grodz. p. rumian (żółty).

DZIĘBRENOSEK p. iglica (pospolita).

DZIĘBRONOSEK gaw. p. iglica (pospolita).

DZIĘCIEL lud. włod. p. dzięcioł w zn. 1a.

DZIĘCIEL lud. ciesz. p. dzięcioł (zielony).

DZIĘCIELINA p. lucerna (sierpowata).

DZIĘCIELINA p. lucerna (nerkowata).

DZIĘCIELINA p. lucerna (siewna).

DZIĘCIELINA gw. podl.(wsch.) p. koniczyna (biała).

DZIĘCIELINA p. macierzanka (piaskowa).

DZIĘCIELINA BIAŁA p. koniczyna (biała).

DZIĘCIELINA CZERWONA p. koniczyna (łąkowa).

DZIĘCIELINA POLNA p. koniczyna (polna).

DZIĘCIELINKA gw. litew. p. koniczyna (biała).

DZIĘCIELNICA p. kanianka (macierzankowa).

DZIĘCIELNICA p. macierzanka (piaskowa).

DZIĘCIELNICA WŁOSKA p. kanianka (macierzankowa).

DZIĘCIELNIK p. koniczyna (łąkowa).

DZIĘCIOLAK TRÓJPALCZASTY daw. p. dzięcioł (trójpalczasty).

DZIĘCIOŁ
1a. ornit. <nazwa ptaków z rodziny dzięciołowatych Picidae (daw./lud. chirurg lasu, cieśla,
czołgot, dołbacz, dowbacz, dzączol, dziądzioł, dziecioł, dzieciuł, dzięciel, dzięcior,
dzięciół, dzięciór, dzięciuł, dzięciur, dziędzioł, dziędziół, dziędziuł, dziętel, kowal,
lekarz lasu, łubek, pukacz, rąbacz, zacół, załna, zgoja, żołma, żołna, żonwa)>: Jedynym
w swoim rodzaju jest język dzięcioła, gdyż ptak może go wysunąć na kilkanaście centymetrów.
SOKOŁ. Ptaki I, 398.
Δ DZIĘCIOŁ, DZ. CIUREK, DZ. DZIĘCIOŁEK, DZ. MAŁY, DZ. PSTRY MAŁY, DZ. P.
MNIEJSZY, DZ. SUCHY, DZ. ŚWIERCZYK, DZ. ŚWIERSZCZYK daw. p. dzięciołek:
Dzięcioł mały jest cały czas w ruchu. Pełza zwinnie po pniach i gałęziach, a wskutek małego
ciężaru ciała koruje gałązki cienkie, zaledwie grubości palca, na których inne dzięcioły nie
mogą siadać. SOKOŁ. Ptaki I, 419.
Δ DZIĘCIOŁ BIAŁOGRZBIETY Dendrocopos leucotos, w Polsce lokalnie lęgowy, osiadły (in.
dz. białogrzbietny, dz. nakrapiany)>: Pod względem trybu życia jest dzięcioł białogrzbiety
podobny do dzięcioła dużego, oznacza się jednak mniej żywym usposobieniem, jest mniej
ruchliwy i odzywa się rzadko. SOKOŁ. Ptaki I, 421. • Stare olsy, pełne zamierających drzew,
są królestwem dzięciołów. Jest wśród nich jeden gatunek bardzo charakterystyczny dla olsów
i bagiennych brzezin – dzięcioł białogrzbiety. KŁOS. G.S.T. Ptaki 230. • Dzięcioł nakrapiany
– Picus leucotos L. A pod spodem: zamieszkuje liściaste lasy, jeżeli znajdzie w nich obfitość
starych, próchniejących drzew. MIŁOSZ. Issa 136.
Δ DZIĘCIOŁ BIAŁOSZYI D. syriacus, w Polsce lęgowy, osiadły (in. dz. syryjski)>: Dzięcioł
białoszyi, w przeciwieństwie do bardzo podobnego dzięcioła dużego (…), zamieszkuje stare
sady (…), aleje drzew przydrożnych, niewielkie zadrzewienia i parki w pobliżu wsi i na
obrzeżach miast. STAW. Ptaki 34. • Pod koniec lat 70. [XX wieku], pojawił się w naszym
kraju dzięcioł białoszyi, zwany też syryjskim. (…) Pierwsze lęgi tego gatunku na ziemiach
polskich zarejestrowano w 1979 roku pod Rzeszowem. GRASZ. Ptaki 70.
Δ DZIĘCIOŁ CZARNY Dryocopus martius, w Polsce lęgowy, osiadły (in. dzięcioł, dz.
największy. dz. wielki; daw./lud. corno zołna, czarna żołna, czarni dzięcioł, doktor,
drzewołaźnik, dzięciół, dziętel, kowal, kowalik, turkot czarny, żołna, ż. czarna, ż. cz.
pospolita, ż. czarnego pióra)>: Dzięcioł czarny najchętniej wydobywa owady ze starych
martwych pieńków, pozostałych po ściętych drzewach. SOKOŁ. Ptaki I, 422. • Dzięcioł
czarny w powietrzu nie podryguje, lecz leci jak kawka, a chwilami wskutek szerokiego
rozpościerania skrzydeł przypomina sójkę. SOKOŁ. Ptaki I, 423. • Dzięcioł wielki, cały
czarny, wierzch i tył głowy czerwony; wielkości kawki, głos ma gruby. Bijąc dziobem o
drzewo, wydobywa liszki. cyt. SL
Δ DZIĘCIOŁ DUŻY Dendrocopos major, w Polsce lęgowy, osiadły (in. dzięcioł, dz. pstry, dz.
p. duży, dz. p. większy, dz. wielki, dz. w. czarnego a białego pióra, dz. większy;
daw./lud. czołgot, żołna dzięcioł wielki; daw./lud. żołna dzięciół wielki, srokata)>:
Ubarwienie dzięcioła dużego jest nadzwyczaj kontrastowe, złożone z czarnych, białych i
czerwonych plam. SOKOŁ. Ptaki I, 412.
Δ DZIĘCIOŁ ŚREDNI Dendrocopos medius, w Polsce lęgowy, osiadły (in. dz. biały, dz.
mniejszy, dz. pstry średni; daw./lud. cieśla średni)>: Dzięcioł średni gnieździ się w lasach
liściastych i mieszanych w całym kraju; lasów iglastych unika. SOKOŁ. Ptaki I, 417. •
Stanąłem pod sąsiednim dębem i patrzyłem ku górze: dzięcioł pstry średni siedział na swoim
instrumencie, na sęku, i co pewien czas szybko, rytmicznie walił dziobem w sęk, a
postrzępione słoje drzewa po nim rezonansowały świetnie. GOŹ. Trop 10.
Δ DZIĘCIOŁ TRÓJPALCZASTY Picoides tridactylus, w Polsce lokalnie lęgowy, osiadły (in.
dz. trójpalcowy, dz. trzypalcowy; daw./lud. dzięciolak trójpalczasty, dzięciół
trójpalczasty)>: Z większej odległości dzięcioł trójpalczasty przypomina dzięcioła dużego
lub dzięcioła średniego i dopiero z bliska można go łatwo poznać po tym, że nie ma zupełnie
czerwonych plam. SOKOŁ. Ptaki I, 409.
Δ DZIĘCIOŁ ZIELONOSIWY Picus canus, w Polsce lęgowy, osiadły (in. dz. pszczołojad, dz.
pasiecznik, dz. pszczolarz, dz. żółty; daw./lud. dzięciół zielonosiwy, mrówczarz
zielonosiwy, pasiecznik, pszczołojadżołna, ż. siwa, ż. szara, ż. zielonego a płowego
pióra, ż. zielonosiwa)>: Dzięcioła zielonosiwego możemy spotkać w całej Polsce, jednak
liczniej wystepuje on tylko na terenie górzystym lub pagórkowatym, a na niżu jest rzadki.
SOKOŁ. Ptaki I, 407.
Δ DZIĘCIOŁ ZIELONY P. viridis, w Polsce lęgowy, osiadły (daw./lud. drzewołazik, dzięciel,
dzięciół, kowal, kowalik, mrówczarz zielony, załta zołna, zielona żołna, żołna, ż.
zielona, ż. zielonego a czerwonego pióra)>: Obecność dzięcioła zielonego możemy łatwo
stwierdzić ze względu na charakterystyczny głos tego ptaka. Na wiosnę wykrzykuje samiec
bardzo głośno serie tonów przypominających rżenie konia. SOKOŁ. Ptaki I, 404. • W lutym
para dzięciołów zielonych pojawia sięna miejscu, w którym ptaki zamierzają się gnieździć.
SOKOŁ. Ptaki I, 406.
1b. ornit. DZIĘCIOŁ PSTRY <nazwa grupy dzięciołów o pstrym ubarwieniu>: Do rodzaju
Dryobates Boie należą tzw. dzięcioły pstre. Ubarwienie ich jest bardzo jaskrawe, złożone z
koloru czarnego, białego i czerwonego. SOKOŁ. Ptaki I, 410. • Dzięciołek (…) jest
zdecydowanie najmniejszy spośród dzięciołów pstrych i jeżeli widzimy miniaturkę „zwykłego”
dzięcioła, to jest właśnie ten gatunek. WĄSIK Zwierz. 220.
1c. ornit. daw. <nazwa innych ptaków>:
Δ DZIĘCIOŁ, DZ. MODRAWY, DZ. MODRY daw. p. kowalik (zwyczajny).
Δ DZIĘCIOŁ MUROWY p. pomurnik w zn.1.
Δ DZIĘCIOŁ SZARY daw. p. pełzacz (leśny).
Δ DZIĘCIOŁ ZIEMI p. dudek (zwyczajny): Niedbale buduje gniazdo zabawny dudek –
dzięcioł ziemi, który długim, ale nimocnym dziobem równie starannie bada ziemię, jak
tamten korę drzew. I z taką samą zręcznością wynajdzie każdego owada lub liszkę w ziemi, z
jaką dzięcioł wyszukuje ich pod korą. DYAK. Las 86.
2. bot. DZIĘCIOŁ KORZENIASTY p. popłoch pospolity.

DZIĘCIOŁEK ornit. <Jynx torquilla, ptak z rodziny dzięciołowatych Picidae, w Polsce lęgowy, osiadły (in. dzięcioł, dz. ciurek, dz. dzięciołek, dz. mały, dz. pstry mały, dz. p. mniejszy, dz. suchy, dz. świerczyk, dz. świerszczyk; daw./lud. benespacht, bunszpast, bunszpejcht, buntsejch, cholcchake, cholcchaker, ciurek, dziegdziołek, dzięciur, dziędzioł, dziombek, łubek, łupek, szpecht, świerczyk, świerszczyk, żołna)>

DZIĘCIOR lud. kiel. podh. p. dzięcioł w zn. 1a.

DZIĘCIÓŁ lud. kurp. sierp. p. dzięcioł w zn. 1a.

DZIĘCIÓŁ lud. ciesz. p. dzięcioł (czarny).

DZIĘCIÓŁ lud. ciesz. p. dzięcioł (zielony).

DZIĘCIÓŁ TRÓJPALCZASTY daw. p. dzięcioł (trójpalczasty).

DZIĘCIÓŁ ZIELONOSIWY daw. p. dzięcioł (zielonosiwy).

DZIĘCIÓR lud. włoszcz. p. dzięcioł w zn. 1a.

DZIĘCIUŁ lud. wlkp. p. dzięcioł w zn. 1a.

DZIĘCIUR lud. p. dzięcioł w zn 1a.

DZIĘCIUR lud. ostródz. p. dzięciołek.

DZIĘDZIERA p. bieluń (dziędzierzawa).

DZIĘDZIERAWA daw. p. bieluń (dziędzierzawa).

DZIĘDZIERZAWA p. bieluń (dziędzierzawa): Tu i ówdzie rosły wysokie krzaki dziędzierzawy o dużych białych kielichach niosących upajającą woń w chwili zachodu słońca. SIEDL. M. cyt SD

DZIĘDZIEŻAWA p. bieluń (dziędzierzawa).

DZIĘDZIOŁ lud. ciesz. śląsk. p. dzięcioł w zn. 1a.