Słownik przyrodniczy – Grzegorz Bobrowicz

To Top

„Słownik polskiego języka przyrodniczego” jest autorskim projektem Grzegorza Bobrowicza. Prace nad słownikiem zostały zapoczątkowane w roku 1990, a od roku 2010 prowadzone są intensywnie. Słownik jest zbiorem wyrazów opisujących dziką przyrodę Polski; głównie w skali makroskopowej (pominięto skalę mikro, budowę wewnętrzną organizmów, procesy fizjologiczne). Obejmuje on nazwy używane obecnie i dawniej, w tym gwarowe i ludowe. Słownik adresowany jest do wszystkich którym bliska jest dzika przyroda Polski. Więcej

Zakres tematyczny Słownika:

nazwy gatunków roślin Polski – dzikich i zadomowionych, m.in. grzybów, porostów, mszaków, paprotników, roślin nasiennych;
nazwy gatunków zwierząt Polski – dzikich i zadomowionych, m.in. mięczaków, stawonogów, kręgowców;
nazwy części roślin i zwierząt;
głosy zwierząt;
nazwy środowisk przyrodniczych, zbiorowisk roślinnych;
nazwy rzeźby terenu, wód, gleb; określenia miejsc w terenie itp.;
nazwy używane w leśnictwie dotyczące lasów, ich części itp.;
nazwy łowieckie dotyczące zwierząt, sposobów ich wabienia i in.;
nazwy używane w wędkarstwie dotyczące wód, ich fragmentów i in.;
nazwy używane w rolnictwie dotyczące obszarów rolnych, ich fragmentów i in.;
nazwy meteorologiczne, m.in. stany pogody, zjawiska na niebie itp.;
nazwy pór roku, miesięcy, pór dnia.

Obecnie w Słowniku znalazły się między innymi w dużej części kompletne nazwy gatunków takich grup systematycznych, jak: grzyby, porosty, paprotniki, rośliny nasienne; chrząszcze (część), motyle (część), prostoskrzydłe, ważki, mięczaki, minogi, ryby, ptaki. W przygotowaniu mszaki; pajęczaki, owady (pozostałe grupy), wije, skorupiaki, płazy, gady, ssaki.

Prezentowana część Słownika liczy około 15 tysięcy haseł. Docelowo szacuję, że objętość Słownika sięgnie około 50 tysięcy haseł. Na razie pozostawiam otwartą kwestię cytatów do poszczególnych haseł. Do niektórych haseł je zamieszczam; zwłaszcza cytaty nawiązujące do pochodzenia nazwy. Wykaz źródeł

Zapraszam wszystkich miłośników polskiego języka przyrodniczego do dzielenia się swoimi uwagami na temat Słownika lub poszczególnych jego haseł. Mniej

ĆCINIOK lud. wlkp. p. potrzos.

ĆMA
1a. <motyl nocny (daw. omacnica, świecogas)>: Ćmy wynalazły lot bezdźwiękowy. Frędzle
delikatnych włosków na brzegach ich skrzydeł zapobniegają powstawaniu wirów powietrznych
powodujących szmerki. KOSS. Opow 217. • Upierzenie [lelka jest] miękkie, koloru ćmy.
SOKOŁ. Ptaki I, 366. Δ przen. Między wierzchołkami sosen, chrapiąc i poświstując, wije się, jak
wielka czarna ćma, słonka. ZABOR. W sercu 32.
1b. entom. <nazwa motyli z rodziny wachlarzykowatych Crambidae>:
Δ ĆMA BYLICZANKA Loxostege sticticalis,
Δ ĆMA JARZĘBIANKA Udea prunalis.
1c. entom. <nazwa motyli z rodziny Erebidae>:
Δ ĆMA LISIANKA Rivula sericealis,
Δ ĆMA SZCZAWIANKA Idia calvaria.
1d. entom. ĆMA TŁUSZCZANKA daw. p. zadarlica (tłuszczówka).
2. <wielka ilość, mrowie, chmara (daw./lud. ćmiara)>: Rakowiecki w Prawdzie ruskiej powiada, że
u dawnych Słowian ćma oznaczała liczbę 10 000” GLOG. SGL 22. • Krótka, lecz wymowna
była depesza z Pińska: Sady są. Kaczek ćma. EJS. Przyg. 181. • Nie dziw, że łoskot skrzydeł
[dzikich kaczek] z daleka, skoro taka ich ćma. WEY. Soból 263. • Była ich [wróbli] przeszło
setka, szara ćma, rozszczebiotana i ruchliwa, szczególnie wtedy, gdy spłoszona podrywała
się gromadnie i osiadała z szumem w żywopłocie. GOŹ. Opowieści 82.
3. daw. dziś poet. a. gw. ĆMA, Ć. NOCNA <ciemność, zmierzch, mrok (daw./lud. cima, ćmak)>:
Nastała ćma. Jesce ćma, rano się łozwidni. NOWAK J.K. Żywiec 61. • – A nie lepiej byłoby kiedy
rozednieje? – ćma dzisiaj straszna. WEYS. Puszcza 132. • W zimie prędko robi się ćma” KARŁ.
SGP I, 297. • Potwór jaskiń nadprądnickich [puchacz], mocarz ćmy nocnej – nie był taki, jak go
sobie przedstawiała wyobraźnia bujna Mysikrólika. DYGAS. Gody 7. • Pierwsze stada jeszcze
we ćmie i niewidoczne, krótki świst lądujących kaczek, chlapnięcie o wodę i łopot skrzydeł
wskazywały, że są i przyjdą znów inne. WYSŁ. Opow. 80.
4. mikol. p. czernidłak (pospolity).
5. bot. p. ĆMA ŚWIECA p. wiesiołek (dwuletni).

ĆMAK gw. p. ćma w zn 3: Zwijaj się gibko, bo już cmak na karku, a do domu jesce kęs. KARŁ. SGP I, 297. Δ po ćmaku <po ciemku>

ĆMAWY gw. (podh., żyw.) <zaciemniony, mroczny, cienisty, ciemny>: Ćmawa nocko!” KARŁ. SGP I, 297. • Mają zboża Kujawy, mają łąki na paszę; ale gdzie im bór ćmawy, takie lasy jak nasze? LEN. T. Wyb.129. cyt. SD

ĆMIAN p. kocanki (piaskowe).

ĆMIARA p. ćma w zn 2: Ćmiara wron nadleciała” KARŁ. SGP I, 297.

ĆMIEL daw. dziś gw. małopol., podh. p. trzmiel.

ĆMIYL gw. ciesz. żyw. p. trzmiel: Ćmiyle brnióm w trówie. NOWAK J.K. Żywiec 61.

ĆMOK gw. ciesz. <ciemność, zmrok>

ĆPAK lud. łuk. p. kos (zwyczajny) oraz lud. miń. p. szpak (zwyczajny).