To Top

„Słownik polskiego języka przyrodniczego” jest autorskim projektem Grzegorza Bobrowicza. Prace nad słownikiem zostały zapoczątkowane w roku 1990, a od roku 2010 prowadzone są intensywnie. Słownik jest zbiorem wyrazów opisujących dziką przyrodę Polski; głównie w skali makroskopowej (pominięto skalę mikro, budowę wewnętrzną organizmów, procesy fizjologiczne). Obejmuje on nazwy używane obecnie i dawniej, w tym gwarowe i ludowe. Słownik adresowany jest do wszystkich którym bliska jest dzika przyroda Polski. Więcej

Zakres tematyczny Słownika:

  • nazwy gatunków roślin Polski – dzikich i zadomowionych, m.in. grzybów, porostów, mszaków, paprotników, roślin nasiennych;
  • nazwy gatunków zwierząt Polski – dzikich i zadomowionych, m.in. mięczaków, stawonogów, kręgowców;
  • nazwy części roślin i zwierząt;
  • głosy zwierząt;
  • nazwy środowisk przyrodniczych, zbiorowisk roślinnych;
  • nazwy rzeźby terenu, wód, gleb; określenia miejsc w terenie itp.;
  • nazwy używane w leśnictwie dotyczące lasów, ich części itp.;
  • nazwy łowieckie dotyczące zwierząt, sposobów ich wabienia i in.;
  • nazwy używane w wędkarstwie dotyczące wód, ich fragmentów i in.;
  • nazwy używane w rolnictwie dotyczące obszarów rolnych, ich fragmentów i in.;
  • nazwy meteorologiczne, m.in. stany pogody, zjawiska na niebie itp.;
  • nazwy pór roku, miesięcy, pór dnia.

Obecnie w Słowniku znalazły się między innymi w dużej części kompletne nazwy gatunków takich grup systematycznych, jak: grzyby, porosty, paprotniki, rośliny nasienne; chrząszcze (część), motyle (część), prostoskrzydłe, ważki, mięczaki, minogi, ryby, ptaki. W przygotowaniu mszaki; pajęczaki, owady (pozostałe grupy), wije, skorupiaki, płazy, gady, ssaki.

Prezentowana część Słownika liczy około 15 tysięcy haseł. Docelowo szacuję, że objętość Słownika sięgnie około 50 tysięcy haseł. Na razie pozostawiam otwartą kwestię cytatów do poszczególnych haseł. Do niektórych haseł je zamieszczam; zwłaszcza cytaty nawiązujące do pochodzenia nazwy. Wykaz źródeł

Zapraszam wszystkich miłośników polskiego języka przyrodniczego do dzielenia się swoimi uwagami na temat Słownika lub poszczególnych jego haseł. Mniej

DAFNA WILCZE ŁYKO p. wawrzynek (wilczełyko).

DAFNE daw. p. dostajka (dafne).

DAGLEZJA bot. DAGLEZJA ZIELONA <Pseudotsuga menziesii, zadomowiony u nas gatunek drzewa z rodziny sosnowatych Pinaceae (in. jedlica Douglasa, j. zielona)>

DAMASCENA, DAMASCENKA, DAMASCENKI CZERWONE, D. FIOLETOWE, D. RANNE, D. ŻÓŁTE, DAMASCENY, DAMASZCZYNA, DAMASZKA daw./lud. p. śliwa (domowa).

DANA p. świerk (pospolity).

DAR NIEBIESKI p. glistnik jaskółcze ziele.

DARŃ
1. bot. <skupienie, zwykle rozgałęzionych pędów lub różyczek liściowych jednej rośliny>: Jedną z
bardziej charakterystycznych postaci wzrostu wysokogórskich roślin jest forma darenkowata,
dzięki której rośliny przypominają jakby pouszki mchu. Skupiają się w nich liczne, ciasno
przylegające do siebie rośliny, przeważnie bardzo niskiei pełzające po ziemi. Darenki takie,
złożone z roślin mniej lub bardziej zbitych, wytwarzają skalnice, rozchodnik alpejski,
pierwiosnka maleńka. Rośliny kępkowe tworzą darnie jeszcze bardziej zbite i należy do nich np.
sit skucina, mietlica skalna oraz rośliny turzycowate. FAIBSZ. Sudety 17.
2. <zwarta pokrywa roślinna, głównie trawiasta, której gęste systemy korzeniowe przerastają
glebę do głębokości 10-15 cm; tworzy łąki i pastwiska>
3. <gęsty splot roślin nietrawiastych tworzących ścisłą powierzchnię na ziemi lub w wodzie>:
Wody powodziowe rozrywają nieraz darń roślinną nawodną, a z nią nawet całe grupy drzew i
unoszą je z prądem w postaci tzw. wysp pływających. SZAF. W. Geogr. cyt. SD Darń nową
tworzą poziomki i borówki, które jeszcze w tym samym roku wschodzą, kwitną i rodzą. POL.
Obrazy II. cyt. SD

DAROWNIK zool. DAROWNIK PRZEDZIWNY <Pisaura mirabilis, pająk z rodziny darownikowatych Pisauridae (in. pająk namiotnik; daw. łakun)>

DASZAK JELENI p. drobnołuszczak (jeleni).

DATURA p. bieluń (dziędzierzawa): Datura, czyli bieluń (…) rośnie na kartofliskach, ma białe kwiaty i owoce z kolcami, no oko podobne do młodych kasztanów. ŻUKR. cyt. SD

DAUDEBARDIA zool. <nazwa ślimaków z rodziny Oxychilidae>:
Δ DAUDEBARDIA CZERWONAWA Daudebardia rufa,
Δ DAUDEBARDIA KARPACKA Carpathica calophana,
Δ DAUDEBARDIA KRÓTKONOGA Daudebardia brevipes.

DĄB
1a. bot. <nazwa rodzimych gatunków drzew z rodziny bukowatych Fagaceae (daw./lud. dąbek,
dąbr, dębak, dębczak, dębczyna, dębiec, dębina):
Δ DĄB BEZSZYPUŁKOWY Quercus petraea (in. d. krótkoszypułkowy, d. ozimy, d.
zimowy, d. zwyczajny; żarg. leśn. bezszypułka; daw./lud. dąbiec): Gatunek dębu
szypułkowego sięga daleko na wschód aż po Ural, drugi – bezszypułkowy, zwany również
ozimym, sięga do naszej granicy wschodniej. MYCZ. Puszcz 10.
Δ DĄB SZYPUŁKOWY Q. robur (in. d. czarny, d. krótkoogonkowy, d. letni, d. pospolity,
d. skorodrzały, d. zwyczajny; żarg. leśn. szypułka; daw./lud. dąbek, dąbiec, dębiec, dômb).
1b. bot. <nazwa zadomowionych u nas gatunków drzew z rodziny bukowatych>:
Δ DĄB BURGUNDZKI Q. cerris (in. d. frędzelkowy),
Δ DĄB CZERWONY Q. rubra (in. d. purpurowy): W naszych lasach (…) możemy oglądać
charakterystyczne, kanciaste liście północnoamerykańskiego dębu czerwonego. GRASZ. Ptaki
72.
Δ DĄB OMSZONY Q. pubescens: W Bielinku nad Odrą zachowało się jedyne stanowisko dębu
pochodzenia południowego tzw. omszonego. MYCZ. Puszcz 10. • Dąb omszony jest małym
drzewem (do 20 m wysokości) lub wysokim krzewem. Pędy i liście (przynajmniej od spodu)
są miękko, filcowato owłosione, stąd nazwa – dąm omszony. STROJ. Kozior. 17.

DĄBEK
1. <młody dąb>
2. bot. lud. <nazwa roślin>:
Δ p. dąb oraz p. dąb (szypułkowy),
Δ DĄBEK KARŁOWATY p. ożanka (właściwa).
3. mikol. p. podgrzybek (brunatny).

DĄBIEC p. dąb (bezszypułkowy) oraz p. dąb (szypułkowy).

DĄBNIK daw.(stpl.) <dąbrowa>

DĄBR daw./lud. p. dąbrowa w zn. 1a oraz p. dąb w zn. 1a.

DĄBROWA
1a. bot. <las, którego drzewostan utworzony jest z dębu (in. dębina; daw. dębczyna, dąbnik,
dąbr)>:
Δ DĄBROWA CIEPŁOLUBNA częściej ciepłolubna dąbrowa <świetlisty, ciepłolubny,
bogaty florystycznie las dębowy>
­Δ DĄBROWA BREKINIOWA Sorbo-Quercetum (in. podgórska ciepłolubna d.
brekiniowa),
­Δ DĄBROWA ŚWIETLISTA częściej świetlista dąbrowa Potentillo- Quercetum (in. ś. d.
subkontynentalna),
­Δ DĄBROWA Z DĘBEM OMSZONYM Lithospermo-Quercetum,
Δ DĄBROWA KWAŚNA częściej kwaśna dąbrowa <las dębowy z ubogim runem
zachodniej Polski (in. d. acidofilna, d. acydofilna)>
Δ KWAŚNA DĄBROWA PODGÓRSKA Luzulo-Quercetum (in. podgórska d. acydofilna),
Δ KWAŚNA DĄBROWA TRZCINNIKOWA Calamagrostio-Quercetum (in.
środkowoeuropejski acydofilny las dębowy),
Δ KWAŚNA DĄBROWA TRZĘŚLICOWA Molinio-Quercetum.
1b. daw. <ogólnie: las, gaj>: Dąbrowa – nie należy według Brueknera do dębu, ale znaczy „gaj,
zarośla”, często słuszy do oznaczania zarośli drzew szpilkowych. STASZ. Słow. 66.

DĄBROWIEC entom. DĄBROWIEC SAMOTNIK <Akimerus schaefferi, chrząszcz z rodziny kózkowatych Cermabycidae>

DĄBRÓWECZKA p. dąbrówka (kosmata).

DĄBRÓWKA
1a. bot. <nazwa rodzimych gatunków roślin z rodziny wargowych Lamiaceae (daw./lud. gądziel)>:
Δ DĄBRÓWKA KOSMATA Ajuga genevensis (in. d. genewska, d. włosista; daw./lud.
dąbróweczka, gądziel włosisty, kaktus, ożanka mniejsza, ptasze oczka),
Δ DĄBRÓWKA PIRAMIDALNA A. pyramidalis,
Δ DĄBRÓWKA PODOLSKA A. chia,
Δ DĄBRÓWKA ROZŁOGOWA A. reptans (daw./lud. dąbrówka, garlanka, gądziel, gądziel
rozłogowa, g. rozłogowy, iwa odnogowa, ożanka).
1b. bot. <nazwa zadomowionych u nas gatunków roślin z rodziny wargowych>:
Δ DĄBRÓWKA ŻÓŁTOKWIATOWA A. chamaepitys (in. d. żółta; daw./lud. mała ozanka,
osanka, osanka mała, suchotne ziele, wielka osanka).
1c. bot. <nazwa innych roślin>:
Δ DĄBRÓWKA p. pięciornik (kurze ziele).
Δ DĄBRÓWKA p. tomka (wonna):
Δ DĄBRÓWKA p. turówka (wonna).
Δ DĄBRÓWKA lud. wołyn. p. wawrzynek (główkowaty).
Δ DĄBRÓWKA WONNA daw. p. tomka (wonna): Klacz też kierowała się na odkryte polany
i wyprowadziła go na Murawiewską trybę, gdzie rosła dąbrówka wonna. RODZ. Lato 175.
2. entom. <nazwa motyli z rodziny garbatkowatych Notodontidae>:
Δ DĄBRÓWKA CHAONIA Drymonia ruficornis (daw./lud. garbatka sierpówka),
Δ DĄBRÓWKA DĘBOWA D. querna,
Δ DĄBRÓWKA DODONA D. dodonaea,
Δ DĄBRÓWKA HARCOWNICA D. velitaris,
Δ DĄBRÓWKA MELAGONA D. obliterata.

DĄDERA p. bieluń (dziędzierzawa).

DĄŻANIEC zool. <Asianellus festivus, pająk z rodziny skakunowatych Salticidae>

DEBEL daw.(stpl.) <młody dąb>

DEBLI ZIELI gw. żyw. p. poziewnik (szorstki).

DEBRZ daw.(stpl.) <mały wąwóz>

DELIA POLNA p. muchotrzew (zbożowy).

DENDERA, DENDERAWA, DENDERENDA, DENDEREWA, DENDEREWO, DENDERYWA daw./lud. p. bieluń (dziędzierzawa): Blekot lub denderewo – szalej, roślina, której korzenie, podobne do pasternaku, przez pomyłkę spożyte, wywołują obłęd czasowy”. GLOG. SGL 14.

DENDROLOGIA bot. <dział botaniki zajmujący się drzewami i krzewami>

DENNA HUBA gw. p. sromotnik (bezwstydny).

DENNIK ichtiol. <Liparis liparis, rodzimy gatunek ryby morskiej z rodziny dennikowatych Liparidae>

DENTE ZIELI gw. żyw. p. szałwia (lepka): Krowie po łocieleniu wrazić kłacek dentego zieló do pyska jak się dymie. NOWAK J.K. Żywiec 62.

DEPONOWAĆ etol. <o zwierzętach: składać w jakieś miejsce>: Odchody [wilków] są deponowane najczęściej wzdłuż przejść, dróg, zwłaszcza na przecięciu granic terytoriów sąsiadujących watah i wzdłuż granic zajmowanego terytorium. WIERZB. Wilk 70.

DEPTAK łow. ∆ NA DEPTAKA <sposób polowania – podchodzenie ptaków bez psa>: Powoli zbliżaliśmy się do tych ptasich oaz (…) nie przypuszczałem, że na głuszce będę polował (…) bez psa, na deptaka. Gdy wkroczyliśmy na kilka kroków w ten skłębiony, zielony zagajnik, powietrze napełniło się zgrzytliwymi głosami i łopotem skrzydeł. ŻEBR. Amur 8.

DERCZA p. widłak (goździsty).

DERCZA JAŁOWCOWATA p. widłak (jałowcowaty).

DERDES gw. kaszub. i ok. p. rdest.

DEREŃ
1a. bot. <nazwa rodzimych gatunków roślin z rodziny dereniowatych Cornaceae>:
Δ DEREŃ ŚWIDWA Cornus sanguinea, krzew (in. dereń, dereń krwawy, d. swidwa, świdwa;
daw./lud. głóg, krwawnica, rogowik, siba, sibka, świd, świdlina, świdwina, świdzina),
Δ DEREŃ SZWEDZKI C. suecica, roślina zielna, u nas wymarły.
1b. bot. <nazwa zadomowionego u nas gatunku krzewu z rodziny dereniowatych>:
Δ DEREŃ BIAŁY C. alba.
1b. bot. <nazwa innej rośliny>:
Δ lud. p. modrzew (europejski).
Δ DEREŃ POSPOLITY p. ligustr pospolity.

DEREWACZ lud. p. kozioróg (dębosz).

DEREWIJ, DEREWYJ p. krwawnik (pospolity).

DEREZA p. widłak (goździsty).

DERKAC gw. p. derkcz: Ptak chruściel i zabawka dziecinna w rodzaju małej dudki z kory wierzbowej, służąca do naśladowania głosu ptaka derkacza. GLOG. SGL 24.

DERKACZ ornit. <Crex crex, ptak z rodziny chruścieli Rallidae, w Polsce lęgowy, przelotny (in.
d. pospolity, d. zwyczajny; daw./lud. chrościel, chruściel, ch. derkacz, ch. d. właściwy, ch. łączny, ch. pospolity, ch. szarego i lisowatego pióra, derkac, dziergacz, dzierkacz, giec, giecak, kasper, kiec, kiecak, kieczak, pokrzykacz)>: Derkacz jest typowym ptakiem trawiastych łąk. bardzo trudno daje się obserwować, gdyż w trawie po prostu nurkuje, jak ryba w wodzie, i potrzeba przypadku, aby zerwał się przed człowiekiem.[…] Derkacz z nadzwyczajną wprawą przeciska się wśród trawy i pełza tuż przy ziemi. wywija się w prawo i lewo. [..] Spostrzegłem go, gdzy przeszedł już około 5 m woonej przestrzeni. Ściśle biorąc nie szedł, lecz sunął na szyi i piersi, odpychając się nogami. […] Obecność derkacza trudno byłoby stwierdzić, gdyby nie to, że z wyjątkową wytrwałością oznajmia o sobie bardzo donośnym głosem. Głosowi temu zawdzięcza łacińmską nazwę „crex” oraz polską „derkacz’. Brzmi on „derr” i jest bardzo podobny do tonu, który powstaje, gdy pociera się dużym grzebieniem o krawędź cienkiej deski. SOKOŁ. Ptaki II, 259. • Derkacz tylko z konieczności podlatuje w powietrze, leci niezbyt daleko i po kilkudziesięciu metrach znów zapada. W locie słabo bije skrzydłami, a nogi zwisająmu jak gdyby bezwładnie. SOKOŁ. Ptaki II, 260. Derkacz terkoczącym głosem zaznacza swą obecność na łące. Jest prawie niewidoczny wśród traw, ale za to doskonale słyszalny, zwłaszcza późnym popołudniem i w nocy. KŁOS. G.T. Prawdziwa 94. •Tam derkacz wrzasnął z łąki, szukać go daremnie, bo on szybuje w trawie jako szczupak w Niemnie. MICK. Tad. cy. SD • Derkacze tymczasem kpiły sobie z nas w najlepsze i terkotały na swych „instrumentach” tym zawzięcie, im my beznadziejniej dreptaliśmy po łące. PUCH. Wśród trzcin 113.

DERLATKA, D. SZAREGO PIÓRA daw. p. dzierlatka zwyczajna.

DERNIAK entom. DERNIAK KLONOWY <Leioderes kollari, chrząszcz z rodziny kózkowatych Cermabycidae>

DESCOWE ZIELI gw. żyw. p. parzydło (leśne).

DESZCZOWNIK p. czubajka (kania).

DESZCZOWNIK gw. ciesz. p. zimowit jesienny.

DESZCZÓWKA p. czernidłak (pospolity).

DESZCZÓWKA p. twradzioszek (czosnaczek).

DESZCZYĆ gw. ciesz. <o deszu: padać>: Już od samego rana deszczy. K.-T.-P.-W. Cieszyn 79.

DETRYTUS <drobne szczątki martwej materii roślineej i zwierzęcej występujące na powierzchni gleby, na drzewach, na dnie zbiorników wodnych lub unoszące się w toni wodnej>

DEWIATOSINYK, DEWIETOSYLNYK p. dziewięćsił (bezłodygowy).

DEŻDŻ daw.(stpl.) <deszcz>

DĘBAK lud. p. dąb w zn. 1a.

DĘBCZAK
1. <młody dąb>: Na leśnych pagórkach, wśród skarlałych, ogryzionych przez zwierzynę
dębczaków i brzóz zakwitają zawilce, przylaszczki, kokorycz. KŁOS. G.T. Prawdziwa 52.
Przeszukały [zaganiacze] dokładnie każde drzewo i krzaczek, aż wreszcie pojedynczy niski
dębczak wydał się im najodpowiedniejszym miejscem. PUCH. Wyspa 126.
2. lud. p. dąb w zn. 1a.

DĘBCZYNA daw.
1. p. dąb w zn. 1a.
2. <młody dąb>
3. <las dębowy, dąbrowa>

DĘBIAK p. borowik (ponury).

DĘBIAK p. trufla (letnia).

DĘBIANKA p. borowik (ponury).

DĘBIANKA p. gołąbek (zielonawy).

© Copyright 1990-2024 Grzegorz Bobrowicz. Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie zdjęć i treści wymaga pisemnej zgody autora.

Powrót do góry