Grzegorz Bobrowicz

RUPIA bot. RUPIA MORSKA < Ruppia maritima, rodzimy gatunek rośliny z rodziny rupiowatych Ruppiaceae (in. r. słona, r. wodna)>

RURKA p. lejkowiec (dęty).

RUS gw. ciesz. śląsk. <karaluch>

RUSAŁCZAK CEIK p. rusałka (ceik).

RUSAŁKA entom. <nazwa motyli z rodziny rusałkowatych Nymphalidae>:
Δ RUSAŁKA ADMIRAŁ Vanessa atalanta (in. admirał, południca admirał; daw./lud. atalanta): Rusałka admirał(…) podobnie jak liczne ptaki, odlatuje od nas jesienią na południe. Trasa jej przelotów wynosi kilkaset kilometrów. WĄSIK Zwierz. 300.
Δ RUSAŁKA CEIK Polygonia c-album (in. rusałczak ceik),
Δ RUSAŁKA DRZEWOSZEK Nymphalis xanthomelas,
Δ RUSAŁKA KRATKOWIEC Araschnia levana (in. r. kratowiec, r. siatkowiec; daw./lud. kratkowiec, kratnik, k. siatkowiec, sadownik, s. kratkowiec, siatkowiec czerwony): Rysunek spodniej strony skrzydeł rusałki kratkowca był równie efektowny jak widziany w całej okazałości wzór z wierzchu. WĄSIK Zwierz. 296.
Δ RUSAŁKA LAIK Nymphalis vaualbum,
Δ RUSAŁKA OSETNIK Vanessa cardui (in. osetnik, południca osetnik),
Δ RUSAŁKA PAWIK Inachis io (in. pawik, p. dzienny, rusałka pawik dzienny; daw./lud. pawie oko, sadownik pawie oczko): Plamy na skrzydłach rusałki pawika, przypominające oczy, pełnią funkcję odstraszającą w razie zagrożenia. Zwykle motyl ma skrzydła złożone, lecz zaniepokojony, rozkłada je niespodziewanie, aby przekonać ewentualnego drapieżnika, że zakłócił on spokój znacznie większemu zwierzęciu. WĄSIK Zwierz. 299.
Δ RUSAŁKA POKRZYWNIK Aglais urticae (in. pokrzywnik; daw./lud. aurelia, a. mała),
Δ RUSAŁKA WIERZBOWIEC Nymphalis polychloros (daw./lud. aurelia, a. wielka, sadownik wierzbowiec),
Δ RUSAŁKA ŻAŁOBNIK N. antiopa (daw./lud. sadownik żałobnik).

RUSINKI p. gołąbek (cukrówka).

RUSINKI p. gołąbek (wymiotny).

RUSINY p. gołąbek (cukrówka).

RUTA MUROWA p. zanokcica (murowa).

RUTA POLNA p. dymnica (pospolita).

RUTA SKALNA p. skalnica (trójpalczasta).

RUTA SKALNA p. zanokcica (murowa).

RUTEWKA bot. <nazwa rodzimych gatunków roślin z rodziny jaskrowatych Ranunculaceae>:
Δ RUTEWKA MNIEJSZA Thalictrum minus (in. r. drobnolistna, r. łąkowa; daw./lud. wrzodowiec),
Δ RUTEWKA ORLIKOLISTNA Th. aquilegiifolium (in. r. orlikowata; daw./lud. rutka, rutnica, wrzodowiec, ziella od Walentowej choroby),
Δ RUTEWKA POJEDYNCZA Th. simplex,
Δ RUTEWKA WĄSKOLISTNA Th. lucidum (in. r. lśniaca, r. połyskująca; daw./lud. ziella od Walentowej choroby),
Δ RUTEWKA ŻÓŁTA Th. flavum (in. r. potokowa; daw./lud. kryszkamień żółty, stulisz, wrzodowiec).

RUTEWKOWIEC p. zdrojówka rutewkowata.

RUTEWNIK bot. RUTEWNIK JASKROWATY <Callianthemum coriandrifolium, rodzimy gatunek rośliny z rodziny jaskrowatych Ranunculaceae (in. r. górski, r. skalny).

RUTKA p. zanokcica (murowa).

RUTKA p. rutewka (orlikolistna).

RUTKA, R. MLEKODAJNA p. rutwica lekarska.

RUTKA DRUGA gw. grodz. p. komonica (zwyczajna).

RUTKA OGRODOWA, R. POLNA p. łoboda (rozłożysta).

RUTKA PIERWSZA gw. grodz. p. lucerna (sierpowata).

RUTKA POLNA, R. PTASIA lud. p. dymnica (pospolita).

RUTKA TRZECIA p. lucerna (nerkowata).

RUTNICA p. rutewka (orlikolistna).

RUTWICA bot. RUTWICA LEKARSKA <Galega officinalis, rodzimy gatunek rośliny z rodziny motylkowatych Fabaceae (daw./lud. mlekodój, rutka, r. mlekodajna)>

RUŻA gw. ciesz. <róża>

RYBA-MIECZ p. włócznik.

RYBACZEK ornit. RYBACZEK SROKATY<Ceryle rudis, ptak z rodziny zimorodkowatych
Alcedinidae, do Polski zalatujący zwyjątkowo (in. zimorodek srokaty; daw. rybojad srokaty)>

RYBARAK lud. p. trzciniak (zwyczajny) : W łozach, tuż koło mojego ukrycia, darły się jak opętane dwa trzciniaki. Jeden z nich zwany rybarakiem, jakby dla usprawiedliwienia swej fonetycznej nazwy, powtarzał w kółko: Rybarak. Rybarak. Rybarak. KOW. Z. Czytam 141. •Muzykanta tego[trzciniaka] (…) nazywają w niektórych okolicach: „ryba-rak”. A to nie dlatego, by swym wyglądem przypominała tybę czy raka, ani też dlatego, by żywot prowadził w środowisku wodnym, ale ze względu na nutę jego piosenki, w której pojawiają sięsylaby tak właśnie brzmiące. A oto cała jego pieśń: „Trzi, rit-trzi, rit-ryba, rak-ryba, rak-ryba, rak-trzi, trzi trzi trzi trzi.” PUCH. Wśród trzcin 61.

RYBAWNYK p. grążel (żółty).

RYBIA MIATA gw. grodz. p. karbieniec (pospolity).

RYBIE OKO daw. p. jarzębatka.

RYBIEC daw. p. certa.

RYBIK entom. <nazwa owadów bezskrzydłych z rzędu szczeciogonków, rodziny rybikowatych Lepismatidae>:
Δ RYBIK CUKROWY Lepisma saccharina,
Δ RYBIK PIEKARNIANY Thermobia domestica.

RYBINA lud. p. bez (koralowy).

RYBIORKA gw. ciesz. <rybitwa>

RYBIÓRKA SZARA p. rybitwa (czarna): Widziałem dziś duże stado tych szarych rybiórek. PUCH. Wśród trzcin 142.

RYBITW daw. p. rybitwa: Nim pierwszym lodem ranek zaszkli wody, krążący rybitw muska się w stawie. GOSZ. Lir. 5. cyt. SD • Rybitw nic nie ułowił, prócz drobnych jaździków. TWARD. cyt. SL.

RYBITW daw. p. rybołów (zwyczajny).

RYBITW BRUDNY daw. p. mewa (żółtonoga).

RYBITW CZARNY daw. p. rybitwa (czarna).

RYBITW MAŁY daw. p. rybitwa (białoczelna).

RYBITW MODRY daw. p. zimorodek (zwyczajny).

RYBITW MORSKI daw. p. mewa (siodłata).

RYBITW RYBOŁÓWEK daw. p. mewa (siwa).

RYBITW STRZELEC daw. p. wydrzyk (ostrosterny).

RYBITW SZCZEPONÓG daw. p. rybitwa (białoskrzydła).

RYBITW ŚMIESZEK daw. p. mewa (śmieszka).

RYBITW WIELKODZIÓB daw. p. rybitwa (wielkodzioba).

RYBITW ZIMOWY daw. p. mewa (trójpalczasta).

RYBITWA
1a. ornit. <nazwa ptaków z rodziny rybitw Sternidae (daw./lud. jaskółka wodna, rybitw)>:
Rybitwy – to ptaki związane bez wyjątku ze środowiskiem wodnym i nadwodnym. KŁOS.
G.S.T. Ptaki 215.
Δ RYBITWA BIAŁOCZELNA Sterna albifrons, w Polsce lęgowa, przelotna (in. r. mała;
daw./lud. rybitw mały, rybołów niejszy, rybołówka białoczelna): Pod wieloma względami
rybitwa białoczelna przypomina jerzyka, tylko że jest przeważnie biała, a jerzyk czarny. Jest
ona najmniejszym gatunkiem nie tylko wśród rybitw, lecz wszystkich mew i słusznie
nazywano ją również rybitwą małą. SOKOŁ. Ptaki II, 365. • Gniazdo rybitwy białoczelnej
jest minimalistyczną ptasią budowlą. Zazwyczaj drąży ona niewielki dołek w piasku. FABIJ.
30naj 158.
Δ RYBITWA BIAŁOSKRZYDŁA Chlidonias leucopterus, w Polsce lęgowa, przelotna (in. r.
białoskrzydlna; daw./lud. rybitw szczeponóg, rybołówka białoskrzydła, szczeponóg
białoskrzydły): Rybitwa białoskrzydła lata szybciej i energiczniej od rybitwy czarnej. W locie
tworzy często bardziej zwarte stada, które to wznoszą się wyżej, to opadają tuż nad wodę.
SOKOŁ. Ptaki II, 356. • Dziś w Polsce rybitwa białoskrzydła trzyma się przede wszystkim
wschodnich okolic, gdzie pozostało jeszcze nieco nadrzecznych moczarów. Okolice
nadbiebrzańskie są prawdopodobnie miejscem jej najliczniejszego gnieżdżenia się w kraju.
KŁOS. G.S.T. Ptaki 216.
Δ RYBITWA BIAŁOWĄSA Ch. hybridus, w Polsce lęgowa, przelotna (daw./lud. rybołówka
białowąsa, szczeponóg białowąsy): Od innych gatunków możemy z daleka odróżnić
rybitwę białowąsą po białych bokach głowy, tworzących silny kontrast z czarną czapką.
SOKOŁ. Ptaki II, 357.
Δ RYBITWA CZARNA Ch. niger, w Polsce lęgowa, przelotna (in. r. szara, r. żałobna;
daw./lud. rybiórka szara, rybitw czarny, rybołówka czarna, r. krzyczek, szczeponóg
czarny): Rybitwa czarna gnieździ się kolonialnie na zarastających jeziorach i torfowiskach,
szczególnie gdzie torf i próchnica zabarwiają brzegi i dno wód na kolor czarny. Wiadomo, że
wiele zwierząt żyjących na torfach, np. niektóre ryby, żaby i żmije, odznacza się ciemnym
ubarwieniem. Niewątpliwie szata rybitwy czarnej jest również związana z barwą otoczenia.
SOKOŁ. Ptaki II, 353. • Nazwa „rybitwa” jest mało trafna i może przyczynić się do
niesłusznego posądzenia, że ptak ten wyrządza szkody w rybołówstwie. Głównym
pożywieniem rybitwy czarnej są drobne zwierzęta bezkręgowe, zwłaszcza owady, które łapie
w locie lub na wodzie. Tylko wyjątkowo wyławia maleńkie rybki (…) jak np. uklejki. SOKOŁ.
Ptaki II, 354.
Δ RYBITWA CZUBATA Sterna sandvicensis, w Polsce lokalnie lęgowa, przelotna i wyjątkowo
zimująca: Rybitwa czubata jest stosunkowo duża, energiczna, ruchliwa i krzykliwa. Stare
osobniki łatwo można odróżnić w porze lęgowej od innych pokrewnych gatunków po bardzo
jasnopopielatym wierzchu ciała, dużej czarnej czapce, czarnym dziobie z żółtym
zakończeniem i często stroszącym się czubie. SOKOŁ. Ptaki II, 369. • Na naszym wybrzeżu
rybitwa czubata gnieździ się bardzo nielicznie, głównie na piaszczystych mieliznach w ujściu
Wisły, a w niektóre lata w ogóle nie przystępuje do lęgów. STAW. Ptaki 23.
Δ RYBITWA KRÓTKODZIOBA Gelochelidon nilotica, do Polski zalatująca,
Δ RYBITWA POPIELATA Sterna paradisaea, w Polsce nieregularnie lęgowa i przelotna:
Wędrówki rybitwy popielatej zasługują na uwagę ze względu na olbrzymie przestrzenie, jakie
ptaki te przelatują. Osobniki gnieżdżące się w czerwcu na krańcach północnej Azji
rozpoczynają wędrówkę w końcu lipca lub sierpniu; najpierw lecą w kierunku południowo-
zachodnim, wzdłuż wybrzeży Europy, a potem w kierunku południowym, wzdłuż
zachodnich wybrzeży Afryki aż do Przylądka Dobrej Nadziei. Następnie większość
osobników leci dalej i wreszcie zimuje na Antarktydzie. SOKOŁ. Ptaki II, 368.
Δ RYBITWA RÓŻOWA S. dougallii, do Polski zalatująca wyjątkowo,
Δ RYBITWA RZECZNA S. hirundo, w Polsce lęgowa, przelotna i wyjątkowo zimująca (in. r.
pospolita, r. zwyczajna; daw./lud. jaskółka morska, kulik morski, rybołów pospolity,
rybołówka rzeczna, r. zwyczajna): Długie, wąskie skrzydła i długie widełki w ogonie w
połączeniu ze skromnym, lecz wprost wytwornym ubarwieniem składają się na niezwykle
estetyczną całość, toteż rybitwa zwyczajna unopsząca się nad falami przykuwa wzrok
obserwatora. (…)Stosownie do gwałtowniejszego usposobienia i ze względu na przebywanie
wśród szumu fal morskich, rybitwa zwyczajna ma głos silniejszy i ostrzejszy niż rybitwa
czarna. SOKOŁ. Ptaki II, 361.
Δ RYBITWA WIELKODZIOBA S. caspia, w Polsce przelotna i wyjątkowo lęgowa
(daw./lud. rybitw wielkodziób, rybołówka wielkodzioba, r. wielkodziób, wielkodziób
kaspijski): Rybitwa wielkodzioba jest największym i najsilniejszym gatunkiem spośród
wszystkich rybitw. Potęzny dziób i duża głowa, a równocześnie krótki, szeroki i słabo
rozwidlony ogon nadają jej wygląd nieco ociężały. (…) Rybitwa wielkodzioba lata wytrwale,
przy czym skrzydłami uderza silnie i powoli. Często szybuje w powietrzu jak mewa lub też
wypoczywa pływając na falach. SOKOŁ. Ptaki II, 359.
1b. ornit.
Δ RYBITWY CIEMNE <rybitwy z rodzaju Chlidonias (in. r. błotne)>
Δ RYBITWY JASNE <rybitwy z rodzaju Sterna>

RYBIZLA, RYBIŹLA gw. ciesz. <porzeczka>

RYBOJAD SROKATY daw. p. rybaczek srokaty.

RYBOŁÓW
1a. ornit. RYBOŁÓW ZWYCZAJNY <Pandion haliaetus, ptak z rodziny rybołowów Pandionidae, w
Polsce lokalnie lęgowy, przelotny i rzadko zimujący (in. rybołów, r. rybitw, r. rzeczny;
daw./lud. orzeł morski, o. rybiarz, o. rybitw, o. rybitwa, o. rybołów, o. rybożar, o. rybożer,
o. rzeczny, o. rz. rybitw, osoria, rybitw, sęp rybołów, sokół orzeł, s. o. morski, s. o.
rybitw>: Rybołów nie jest spokrewniony z orłami i pod względem ubarwienia, budowy ciała
oraz sposobu poruszania się nie jest do nich podobny.(…) Rybołów krąży nad wodąna
niewielkiej wysokości podobnie jak mewa, a wypatrując zdobyczy raz po raz zawisa w
powietrzu i trzepoce skrzydłami w jednym miejscu. Gdy spostrzeże rybę, spada ze zwiniętymi
skrzydłami w wodę. SOKOŁ. Ptaki II, 57.
1b. ornit. daw. <nazwa innych ptaków>:
Δ p. bielik (zwyczajny).
Δ RYBOŁÓW MNIEJSZY p. rybitwa (białoczelna).
Δ RYBOŁÓW POSPOLITY daw. p. rybitwa (rzeczna).

RYBOŁÓWKA BIAŁOCZELNA daw. p. rybitwa (białoczelna).

RYBOŁÓWKA BIAŁOSKRZYDŁA daw. p. rybitwa (białoskrzydła): W okresie karmienia młodych widać najlepiej, że rybitwa, po dawnemu rybołówka białoskrzydła, na nazwę tę nie bardzo zasługuje. To raczej „owadołówka” przynosząca do gniazda przede wszystkim okazałe ważki, chwytane nad wodami, łąkami i polami. KŁOS. G.S.T. Ptaki 218.

RYBOŁÓWKA BIAŁOWĄSA daw. p. rybitwa (białowąsa).

RYBOŁÓWKA CZARNA, R. KRZYCZEK daw. p. rybitwa (czarna).

RYBOŁÓWKA RZECZNA, R. ZWYCZAJNA daw. p. rybitwa (rzeczna).

RYBOŁÓWKA WIELKODZIOBA, R. WIELKODZIÓB daw. p. rybitwa (wielkodzioba).