Grzegorz Bobrowicz

ORZEŁ
1a. ornit. <nazwa krajowych gatunków ptaków z rodziny jastrzębiowatych Accipitridae (daw./lud.
or, oreł, orzoł, orzołek, uorzeł, uorzoł, wirły)>:
Δ ORZEŁ, O. BIAŁOGŁOW, O. BIAŁOGŁOWY, O. BIAŁOGŁÓW, O. BIAŁOGON, O.
BIAŁOOGONIASTY, O. BIAŁOOGONOWY, O. BIELEC, O. BIELIK, O. BOSY, O.
ŁAMIGNAT, O. ŁOMIGNAT, O. MORSKI, O.RYBITW p. bielik (zwyczajny): Nad
drzewem, na znacznej jeszcze wysokości krążył potężny orzeł białoogoniasty, coraz szybciej
zwężając spiralę swego lotu. OSSEN. W polskiej 16. • Nagle spoza wyspy ukazał się wspaniały
okaz orła bielika, który lekko poruszając lotkami, majestatycznym lotem żeglował pod wiatr.
PUCH. Wyspa 71. • Rozpoznałem pięknego, starego birkuta.(…) czy król przestworzy
odważy się zaatakować króla wód? Nagle łabędź samiec, zaniepokojony przybyciem wielkiego
ptaka, przekręcił głowę i szeroko rozłożył skrzydła. To jednak nie odstraszyło birkuta,
którego loty i dziób też odzanczają się niemałą siłą, co zyskało mu u ludu miano „orła”
łamignata. PUCH. Łabędź 98.
Δ ORZEŁ, O. KARLIK, O. MAŁY, O. PODŁY, O. WŁOCHACZ, O. WŁOCHATY daw. p.
orzełek włochaty.
Δ ORZEŁ CESARSKI Aquila heliaca, do Polski zalatujący (in. orzeł król, o.królewski, o.
mogilnik; daw./lud. mogilnik): Orzeł cesarski jest mniejszy od orła przedniego i stosunkowo
grubszy, a pazury ma słabsze.(…) Orzeł cesarski występuje liczniej na równinach niż w
górach i chętnie gnieździ się na drzewach. SOKOŁ. Ptaki II, 49.
Δ ORZEŁ CZARNY, O. KRZYKACZ, O. KRZYKLIWY, O. K. PLAMISTY, O.
MNIEJSZY, O. MOGILNIK, O. ORLIK, O. PLAMIEC, O. PLAMISTY, O. WRZESZCZ,
O. ZAJĘCZNIK p. orlik (krzykliwy): Na tle dużego, białego obłoku zataczała powolny krąg
sylwetka orła krzykliwego. Drapieżca nie drgnął nawet skrzydłami, niósł go niewidoczny nurt
wiatru. PUCH. Bezkrwawe 56.
Δ ORZEŁ DZWONNIK, O. GRUBODZIÓBY, O. PLAMIEC, O. PLAMISTY daw. p. orlik
(grubodzioby).
Δ ORZEŁ GADOŻER, O. GADZIARZ, O. KRÓTKOSZPON, O. PSTRY p. gadożer
zwyczajny.
Δ ORZEŁ ŁOMIGNAT daw. p. bielik (wschodni)
Δ ORZEŁ PRZEDNI A. chrysaetos, w Polsce lokalnie lęgowy, przelotny i zimujący (in. orzeł, o.
birkut, o. kasztanowaty, o. płowy, o. pospolity, o. skalny, o. sokół pospolity, o. sys, o.
wielki, o. złotogłów, o. zwyczajny, o. zys, o. żer; daw./lud. birkut, oreł, orzoł, sokół
orzeł, s. o. birkut, s. o. kasztanowaty, s. o. przedni, zez orzeł, zys): Orzeł przedni jest
ptakiem legend i pieśni, herbów i sztandarów, symbolem męstwa, siły i wzlotu ku wyżynom.
Żadnego ptaka nie odtwarzano tak często w dziełach sztuki i żaden nie odegrał tak dużej roli
w kulturze człowieka. SOKOŁ. Ptaki II, 44. • Orzeł przedni zakłada gniazdo na wierzchołku
starego drzewa lub w niedostępnym miejscu na skale. SOKOŁ. Ptaki II, 48. • I nagle
dojrzałem go, jak siedząc tyłem do nas, z szeroko rozpostartymi skrzydłami o kasztanowym
odcieniu, silnymi ciosami dzioba dobijał czaplę. Był to wspaniały okaz orła przedniego.
PUCH. Wyspa 87. • Do niedawna odróżniano dwa gatunki orłów: ciemniej ubarwionego orła
przedniego Aquila fulca Tacz. i bardziej złotordzawego orła zysa Aquila chrsaetos (L.). Obecnie
wiadomo, że są to tylko dwie formy geograficzne tego samego gatunku. SOKOŁ. Ptaki II, 44.
• Orzeł przedni, zwany też zwyczajnym, pospolitym, płowym, skalnym albo zysem (…)
jeszcze w połowiew XIX wieku gnieździł się w puszczańskich lasach całej Polski, od Karpat
po Bałtyk. MACIEJ. Saga 150. • A na niebie nad tymi połoninami?… Tak, poznaję: szeroko
rozpostarte skrzydła, omal bezruch szybującego w powietrzu orła. GOŹ. Trop 49.
Δ ORZEŁ STEPOWY A. nipalensis, do Polski zalatujący (daw./lud. orlik stepowy): Do Europy
środkowej zalatuje orzeł stepowy tylko wyjątkowo. SOKOŁ. Ptaki II, 52. • Gdy łaki
przeschną, zaczynają tu [na bagnach biebrzańskich] coraz częściej stacjonować dawniej
niewidziane, koczujące orły stepowe. KŁOS. G.T. Prawdziwa 118.
1b. ornit. daw. ORZEŁ MORSKI, O. RYBITW, O. RYBOŁÓW, O. RYBOŻER, O. RZECZNY
p. rybołów (zwyczajny).
 
Δ ORZEŁ BIAŁY p. ścierwnik (biały).

ŚLEPY ORZEŁ daw. p. bielik (zwyczajny).