To Top

„Słownik polskiego języka przyrodniczego” jest autorskim projektem Grzegorza Bobrowicza. Prace nad słownikiem zostały zapoczątkowane w roku 1990, a od roku 2010 prowadzone są intensywnie. Słownik jest zbiorem wyrazów opisujących dziką przyrodę Polski; głównie w skali makroskopowej (pominięto skalę mikro, budowę wewnętrzną organizmów, procesy fizjologiczne). Obejmuje on nazwy używane obecnie i dawniej, w tym gwarowe i ludowe. Słownik adresowany jest do wszystkich którym bliska jest dzika przyroda Polski. Więcej

Zakres tematyczny Słownika:

  • nazwy gatunków roślin Polski – dzikich i zadomowionych, m.in. grzybów, porostów, mszaków, paprotników, roślin nasiennych;
  • nazwy gatunków zwierząt Polski – dzikich i zadomowionych, m.in. mięczaków, stawonogów, kręgowców;
  • nazwy części roślin i zwierząt;
  • głosy zwierząt;
  • nazwy środowisk przyrodniczych, zbiorowisk roślinnych;
  • nazwy rzeźby terenu, wód, gleb; określenia miejsc w terenie itp.;
  • nazwy używane w leśnictwie dotyczące lasów, ich części itp.;
  • nazwy łowieckie dotyczące zwierząt, sposobów ich wabienia i in.;
  • nazwy używane w wędkarstwie dotyczące wód, ich fragmentów i in.;
  • nazwy używane w rolnictwie dotyczące obszarów rolnych, ich fragmentów i in.;
  • nazwy meteorologiczne, m.in. stany pogody, zjawiska na niebie itp.;
  • nazwy pór roku, miesięcy, pór dnia.

Obecnie w Słowniku znalazły się między innymi w dużej części kompletne nazwy gatunków takich grup systematycznych, jak: grzyby, porosty, paprotniki, rośliny nasienne; chrząszcze (część), motyle (część), prostoskrzydłe, ważki, mięczaki, minogi, ryby, ptaki. W przygotowaniu mszaki; pajęczaki, owady (pozostałe grupy), wije, skorupiaki, płazy, gady, ssaki.

Prezentowana część Słownika liczy około 15 tysięcy haseł. Docelowo szacuję, że objętość Słownika sięgnie około 50 tysięcy haseł. Na razie pozostawiam otwartą kwestię cytatów do poszczególnych haseł. Do niektórych haseł je zamieszczam; zwłaszcza cytaty nawiązujące do pochodzenia nazwy. Wykaz źródeł

Zapraszam wszystkich miłośników polskiego języka przyrodniczego do dzielenia się swoimi uwagami na temat Słownika lub poszczególnych jego haseł. Mniej

PERESTUP, PERESTUPEŃ, PERESTUPNYK p. przestęp (biały).

PERIOSTRAKUM zool. <u mięczaków: zewnętrzna warstwa muszli, utworzona z substancji organicznej conchioliny>

PERITECJUM p. otocznia.

PERK lud. kaszub. <mały śledź>

PERKOZ
1a. ornit. <nazwa ptaków wodnych z rodziny perkozów Podicipedidae>:
Δ PERKOZ DWUCZUBY Podiceps cristatus, w Polsce lęgowy, przelotny i zimujący (in. p.
duży, p. dwuczubny, p. pernykoza; daw./lud. koza, nur czubaty, nurek czubaty, n.
dwuczubny, n. rogaty, pernykoza): Na większych zbiornikach o czystej wodzie trzymają się
perkozy duże. KORS. Rok 40.
Δ PERKOZ GRUBODZIOBY Podilympus podiceps, do Polski zalatujący wyjątkowo.
Δ PERKOZ RDZAWOSZYI Podiceps grisegena, w Polsce lęgowy, przelotny i zimujący (in. p.
rdzawoszyjny, p. szarolicy, p. sz. średni; daw./lud. nurek rdzawoszyi, n. współczubaty):
Perkoz rdzawoszyi jest mniej płochliwy od perkoza dwuczubego. Ponieważ zamieszkuje
obficie zarośnięte, płytkie wody, żywi się przeważnie żabami, owadami, ślimakami i
skorupiakami, ryb zaś łowi niewiele. SOKOŁ. Ptaki II, 515.
Δ PERKOZ ROGATY P. auritus, w Polsce przelotny i zimujący, wyjątkowo lęgowy (in. p.
uszaty, p. zausznik; daw./lud. nurek czarnoszyi, n. rogaty): Perkoz rogaty – Podiceps auritus
(…) Nazwa tego gatunku nie jest zbyt szczęśliwie dobrana, gdyż perkoz dwuczubny, a nawet
perkoz rdzawoszyi ma daleko większe „rogi”. „Rogatym” nazwano go jedynie dla odróżnienia
od perkoza zausznika. (…) Rdzawa smuga na boku głowy perkoza zausznika zaczyna się przy
oku i tworzy wachlarz schodzący niżej w okolicę ucha, natomiast u perkoza rogatego zaczyna
się u nasady dzioba i ciągnie skośnie w górę, tworząc rodzaj „złotych rogów”. SOKOŁ. Ptaki
II, 518.
Δ PERKOZ ZAUSZNIK P. nigricollis, w Polsce lęgowy, wędrowny i zimujący (in. p.
czarnoszyi, p. rogaty, p. uszaty, zausznik; daw./lud. nurek kaspijski, n. rogaty, n.
zausznik, n. złotouchy): Podczas pływania ciało perkoza zausznika tylko nieznacznie
zanuża się w wodę, wobec czego postać ptaka wydaje się grubawa, co z większej odległości
tak samo dobrą cechę rozpoznawczą jak czarna szyja i stosunkowo duża głowa.(…) Perkoz
zausznik żyje na zarastających jeziorach i stawach rybnych podobnie jak perkoz rdzawoszyi,
wymaga jednak dość dużej przestrzeni czystej wody. Ze względu na to, że nie nurkuje tak
chętnie jak inne gatunki perkozów, łowi mało ryb, a żywi się głównie ślimakami,
skorupiakami i owadami, które zbiera z powierzchni wody lub łapie w powietrzu. SOKOŁ.
Ptaki II, 516.
1b. ornit. daw. PERKOZ MAŁY, P. MNIEJSZY p. perkozek.

PERKOZEK ornit. <Tachybaptus ruficollis, ptak z rodziny perkozów Podicipedidae, w Polsce lęgowy, przelotny i zimujący (daw./lud. nur mniejszy, nurek mały, n. mniejszy, perkoz mały, p. mniejszy)>: Umiejętność nurkowania, mała postać i przytłumione barwy przyczyniają się do tego, że perkozek w szacie godowej w przyrodzie jest prawie niewidoczny. SOKOŁ. Ptaki II, 520.

PERŁA <produkt naturalny pochodzenia organicznego, powstały w płaszczu muszli niektórych mięczaków>

PERŁA ornit. lud. p. pardwa mszarna.

PERŁORÓDKA zool. PERŁORÓDKA RZECZNA <Margaritifera margaritifera, małż z rodziny perłoródkowatych Margaritiferidae (in. skójka perłorodna), u nas wyginęła>

PERŁÓWKA bot. <nazwa rodzimych gatunków roślin z rodziny traw Poaceae>:
Δ PERŁÓWKA JEDNOKWIATOWA Melica uniflora,
Δ PERŁÓWKA KOLOROWA M. picta,
Δ PERŁÓWKA ORZĘSIONA M. ciliata,
Δ PERŁÓWKA SIEDMIOGRODZKA M. transsilvanica,
Δ PERŁÓWKA ZWISŁA M. nutans (in. perłówka, p. jednostronna; daw./lud. konopka,
konopnik).

PERNICA gw. podh. p. perz (właściwy).

PERNYKOZA lud. p. perkoz (dwuczuby).

PERSŁUP p. przestęp (biały).

PERUNEK p. barwinek (pospolity).

PERYDERMA bot. <tkanka okrywająca u roślin wieloletnich powstająca na powierzchni łodyg i korzeni, gdzie zachodzi przyrost na grubość (in. korkowica)>

PERYFITON <zespoły drobnych organizmów (bezkręgowce, glony, grzyby) zamieszkujących różnorakie podłoża znajdujące się w wodzie, ale nie będące dnem; por. bentos>

PERYSTOM p. ozębnia.

PERYZOMA entom. <nazwa motyli z rodziny miernikowców Geometridae>:
Δ PERYZOMA BIAŁAWKA Perizoma albulata,
Δ PERYZOMA DWUPASKA P. bifasciata,
Δ PERYZOMA GORYCZANKA P. obsoletata,
Δ PERYZOMA LEPNICZANKA P. affiniata,
Δ PERYZOMA MALUTKA P. minorata,
Δ PERYZOMA PÓŁPASKA P. blandiata,
Δ PERYZOMA PRZYWROTNICA P. alchemillata,
Δ PERYZOMA PSTRA P. didymata,
Δ PERYZOMA RÓWNOLEGLICA P. parallelolineata,
Δ PERYZOMA RUDOPASKA P. taeniata,
Δ PERYZOMA SKALNICA P. incultaria,
Δ PERYZOMA STRZAŁKA P. sagittata,
Δ PERYZOMA WODNICA P. hydrata,
Δ PERYZOMA WYŻPINÓWKA P. lugdunaria,
Δ PERYZOMA ŻÓŁTOPASKA P. flavofasciata,
Δ PERYZOMA ŻYŁKOWANA P. verberata (daw. paśnik nasmreczak, skaliniak, wątlak
nasmreczak).

PERZ
1. bot. <nazwa rodzimych gatunków roślin z rodziny traw Poaceae (daw. rolnica)>:
Δ PERZ PSI Agropyron caninus (in. p. ościsty; daw./lud. jęczmionka, pszenica psia),
Δ PERZ SINY A. hispidus,
Δ PERZ SITOWY A. farcus,
Δ PERZ WŁAŚCIWY A. repens (in. perz, p. biały, p. pełzający, p. pospolity, p. rozłogowy;
daw./lud. biały perz, korzenica, manna ogrodowa, osecz, osocz, pernica, psi ząb, psia
pasza, p. pyrzyca, p. trawa, psibluy, pszenica perz, pyraj, pyrej, pyrnica, pyrniczek,
pyrnik, pyrz, pyrzôwka, pyrzyk, pysz, pyszyk, pytnik, rolnica, rolnica perz, trawa,
trawa aptekarska, zab psi, zagłuszyca),
2. daw. <……..

PERZÓWKA p. mietlica (olbrzymia).

PERZÓWKA daw. p. mietlica (rozłogowa).

PERZYK bot. PERZYK GRZEBIENIASTY <Agropyron cristatum, zadomowiony u nas gatunek rośliny z rodziny traw Poaceae (in. perz grzebieniasty).

PEST daw.(stpl.) <bylina, pręcik kwiatowy>

PESTKOGRYZ (lud.); PESTKOJAD, P. KLĘSK, P. KLĘSKA, P. KLĘSKWA daw. p. grubodziób (zwyczajny).

PETLAK daw. <grzyb niejadalny>

PETREL ornit. <nazwa ptaków>:
Δ PETREL p. fulmar.
Δ PETREL daw. p. nawałnik (duży).

PĘCHERZEC p. miechunka rozdęta.

PĘCHERZYCA
1a. bot. PĘCHERZYCA NADOBNA <Lasallia pustulata, porost z rodziny kruszownicowatych
Umbilicariaceae (in. kruszownica pęcherzykowata)>
1b. bot. daw. p. miechunka rozdęta.

PĘCHERZYKOWY KWIAT p. miechunka rozdęta.

PĘCZEK BRUNATNY daw. p. miłek (szkarłatny).

PĘCZEK ŻÓŁTY daw. p. miłek (wiosenny).

PĘCZYNA bot. <nazwa roślin>:
Δ PĘCZYNA BŁOTNA, P. WODNA p. selery (błotne).
Δ PĘCZYNA KOLANKOWATA, P. WĘZŁOBALDACHOWA p. selery (węzłobaldachowe).

PĘD
1. bot. <część roślin nasiennych składająca się z łodygi, liści, pąków, kwiatów i owoców>: Krzaki
jeżyn pokryte owocem, gąszczem kolczastych pędów okrywały zsypiska zwietrzałych skał.
REYM. Now. cyt. SD
2. daw. <prąd, nurt rzeki>: Potok zapieniony bystrym pędem płynie. KRAS. Osjan. cyt. SD

PĘDRAK daw. p. pędruś.

PĘDRUŚ entom. <nazwa chrząszczy z rodziny pędusiowatych Apionidae (daw. nasieniowiec, pędrak)>:
Δ PĘDRUŚ Apion(Protapion) assimile (daw. bliźniaczek),
Δ PĘDRUŚ Apion(Protapion) craccae (daw. wykowiec),
Δ PĘDRUŚ Apion(Apion) haematodes (daw. trawnik),
Δ PĘDRUŚ Apion(Apion) hydrolapathi (daw. zyzel),
Δ PĘDRUŚ Apion(Protapion) trifolii (daw. koniczowiec),
Δ PĘDRUŚ DŁUGORYJEK Rhopalapion longirostre,
Δ PĘDRUŚ KONICZYNOWIEC Protapion apricans (daw. koniczynowiec, żółtoudek),
Δ PĘDRUŚ LUCERNOWIEC Holotrichapion(Apiops) pisi,
Δ PĘDRUŚ OWOCOWIEC Oxystoma pomonae (daw. nasieniowiec, owocowiec),
Δ PĘDRUŚ RUDOROGI Oxystoma cerdo,
Δ PĘDRUŚ ŻÓŁTONOGI Protapion fulvipes (daw. żółtonóg). 

PĘDZIK daw. p. piędzik (przedzimek).

PĘDZLAK ZIEMNY p. chropiatka (pospolita).

PĘDZLICA p. wełnianka (wąskolistna).

PĘDZLICZEK bot. <nazwa mchów z rodziny płoniwowatych Pottiaceae>:
Δ PĘDZLICZEK BRODAWKOWATY Syntrichia papillosa,
Δ PĘDZLICZEK CHIŃSKI S. sinensis,
Δ PĘDZLICZEK GŁADKOWŁOSKOWY S. laevipila,
Δ PĘDZLICZEK GÓRSKI S. montana,
Δ PĘDZLICZEK NORWESKI S. norvegica,
Δ PĘDZLICZEK PIASKOWY S. ruraliformis (daw. zwojek wsiowy),
Δ PĘDZLICZEK SZEROKOLISTNY S. latifolia,
Δ PĘDZLICZEK WAPIENNY S. calcicola,
Δ PĘDZLICZEK WIEJSKI S. ruralis (daw. pędzlik wsiowy),
Δ PĘDZLICZEK ZIELONAWY S. virescens,

PĘDZLIK
1a. bot. <nazwa mchów z rodziny pędzlikowatych Ditrichaceae>:
Δ PĘDZLIK BLADY Ditrichum pallidum,
Δ PĘDZLIK DROBNY D. pussilum,
Δ PĘDZLIK JEDNOSTRONNY D. heteromallum,
Δ PĘDZLIK PASIASTY D. zonatum,
Δ PĘDZLIK POCHWIASTY D. lineare,
Δ PĘDZLIK POGIĘTY D. flexicaule,
Δ PĘDZLIK SMUKŁY D. gracile.
Δ PĘDZLIK WSIOWY p. pędzliczek (wiejski),
1b. bot. PĘDZLIK MUROWY p. brodek (murowy).

PĘKACINA
1a. lud. p. porzeczka (czarna).
1b. lud. <„jagoda porzeczki czarnej” KARŁ. SGP IV, 80.>

PĘKACZ mikol. PĘKACZ GRUSZKOWATY <Phallogaster saccatus, grzyb z rodziny podkorzeniakowatych Hysterangiaceae>

PĘKARZ daw.(stpl.) p. węgorz europejski.

PĘKATEK entom. <Acrulia inflata, chrząszcz z rodziny kusakowatych Staphylinidae >

PĘKATKA gw. p. porzeczka (czarna): O popularności porzeczki [czarnej] w Polsce świadczy wielość nazw ludowych: bździuch, jagoda czarna, pankracina, pękatka, smarglena, smorodyńki, smorodynia, smargliny, smorodzina, smorodzinki, smrodzina, świętojanki. KARAB. Porzeczka.

PĘP mikol. <nazwa grzybów>: p. czasznica (oczkowata), p. maślak (ziarnisty), p. maślak (zwyczajny), p. piestrak (jadalny), p. purchawka (chropowata), p. trufla (letnia).

PĘPAWA
1a. bot. <nazwa rodzimych gatunków roślin z rodziny złożonych Asteraceae (daw./lud. mlecz)>:
Δ PĘPAWA BŁOTNA Crepis paludosa (in. p. bagienna; daw./lud. mysie oczko, pąpawa
bagnowa, pąpawa błotna),
Δ PĘPAWA CZARCIKĘSOLISTNA C. succisifolia (in. p. miękka),
Δ PĘPAWA DACHOWA C. tectorum (in. p. murowa, p. pospolita, p. zwykła; daw./lud.
pąpawa dachowa, p. pospolita, zajęczy chłodek),
Δ PĘPAWA DWULETNIA C. biennis (in. p. dwuroczna, p. łąkowa, p. pospolita, p.
szorstka; daw./lud. pąpawa dwuletnia, pępnica, placek),
Δ PĘPAWA JACQUINA C. jacquinii,
Δ PĘPAWA MAKOLISTNA C. rhoeadifolia,
Δ PĘPAWA MIĘKKA C. mollis,
Δ PĘPAWA RÓŻYCZKOLISTNA C. praemorsa (in. p. różyczkowata),
Δ PĘPAWA WIELKOKWIATOWA C. conyzifolia,
Δ PĘPAWA ZIELONA C. capillaris (in. p. drobna, p. drobnokwiatowa; daw./lud. pąpawa
zielona),
1b. bot. PĘPAWA ZŁOTAWA <C. aurea, zadomowiony u nas gatunek roślin z rodziny
złożonych>
1c. bot. <nazwa innych roślin>:
Δ PĘPAWA p. mniszek (pospolity).
Δ PĘPAWA daw. p. pięciornik (kurze ziele).

PĘPEK
1. mikol. <nazwa grzybów>:
Δ PĘPEK p. czasznica (oczkowata).
Δ PĘPEK p. maślak (sitarz).
Δ PĘPEK, P. BLADY, P. ŁUGOWY, P. ŻÓŁTY p. maślak (ziarnisty).
Δ PĘPEK, P. OŚLIZGŁY, P. SMARKATY p. maślak (zwyczajny).
Δ PĘPEK p. maślak (żółty).
Δ PĘPEK p. purchawka (chropowata).
Δ PĘPEK p. podgrzybek (złotopory).
Δ PĘPEK SINI p. podgrzybek (brunatny).
2. gw. małopol. <pączek>: Ta róża ma dużo pępków. KARŁ. SGP IV, 81.
3. zool. <u pająków: centralna część pajęczyny, zwykle z gęstszą siecią nici pajączych (in.
czatownia, piasta)>

PĘPIE daw.(stpl.) <pąkowie, zbiór pączków i pędów rośliny>

PĘPKI p. stokrotka (pospolita).

PĘPKOGRZYBÓWKA mikol. <nazwa grzybów z rodziny gąskowatych Tricholomataceae>
Δ PĘPKOGRZYBÓWKA GRUBOBLASZKOWA Pseudoomphalina pachyphylla,
Δ PĘPKOGRZYBÓWKA WAPIENNA P. kalchbrenneri.

PĘPKOWE ZIELE p. przewiercień (okrągłolistny).

PĘPKOWE ZIELI gw. żyw. p. przywrotnik.

PĘPKOWIEC KUBKOWATY p. pępówka (kubkowata).

PĘPKOWIEC WYSMUKŁY p. białogrzybówka (ługowata).

PĘPNICA
1. mikol. <nazwa grzybów z rodziny gąskowatych Tricholomataceae>:
Δ PĘPNICA SZAROBRĄZOWA Chrysomphalina strombodes,
Δ PĘPNICA ZŁOTOBLASZKOWA C. chrysophylla (in. pępóweczka złotoblaszkowa).
2. bot. <nazwa rośliny>:
Δ PĘPNICA p. pępawa (dwuletnia).

PĘPNICZKA mikol. PĘPNICZKA JASNOPOMARAŃCZOWA <Haasiella splendidissima, grzyb z rodziny gąskowatych Tricholomataceae>

PĘPNIK mikol. PĘPNIK GWIAŹDZISTOZARODNIKOWY <Omphaliaster asterosporus, grzyb z rodziny gąskowatych Tricholomataceae>

PĘPOWE ZIELE p. przewiercień (okrągłolistny).

PĘPOWNICA p. wąkrota zwyczajna.

© Copyright 1990-2024 Grzegorz Bobrowicz. Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie zdjęć i treści wymaga pisemnej zgody autora.

Powrót do góry